Blog

W projekcie zmiany ustawy zasiłkowej pojawiły się zapisy dające ZUS nieograniczone uprawnienia, jeśli chodzi o prowadzenie postępowania wyjaśniającego w kwestii ustalania prawa do zasiłków. ZUS będzie miał prawo pozyskiwać dane ubezpieczonych, płatników składek, organizacji społecznych oraz innych podmiotów i osób, które są w posiadaniu jakichkolwiek informacji i danych dotyczących zasiłków, co w praktyce oznacza niczym nieograniczone uprawnienia do kontroli osób przebywających na zwolnieniach lekarskich.

Projektowane zmiany ustawy o świadczeniach pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa (ustawy zasiłkowej), przewidują wiele zmian w zakresie ustalania prawa do zasiłku w tym między innymi nowe zasady liczenia okresów zasiłkowych, ale również nowe zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłków. Jednakże jedną z najważniejszych proponowanych zmian jest zagwarantowanie ZUS-owi dostępu do informacji niezbędnych do ustalenia prawa i wysokości zasiłku w sposób nieograniczony. Bowiem na płatnika, ubezpieczonych, świadczeniobiorców oraz inne podmioty i osoby, które są w posiadaniu danych/informacji, zostanie nałożony obowiązek przekazywania do ZUS niezbędnych danych do ustalenia uprawnień i wysokości świadczeń z ubezpieczenia chorobowego. W uzasadnieniu projektu ustawy możemy przeczytać, że zmiana ta nie będzie oznaczać zwiększenia obecnych obowiązków płatników składek, a korzyścią dla wszystkich, przede wszystkim dla ubezpieczonych będzie usprawnienie procesu ustalenia prawa i wypłaty zasiłków. Obecnie, brak wypłaty świadczeń z ubezpieczenia chorobowego lub ich znacznie opóźniona wypłata wynika z braku pełnej i rzetelnej dokumentacji przekazywanej przez płatników składek.

Niestety nie można się zgodzić z uzasadnieniem, ponieważ ZUS będzie miał prawo żądać każdej informacji od każdej osoby, a co więcej żadna osoba nie będzie mogła odmówić udzielenia informacji.

Wyciąg z ustawy o świadczeniach pieniężnych w razie choroby lub macierzyństwa

Aktualne brzmienie przepisu

Regulacja po zmianie

Art. 61a. [Przetwarzanie danych i informacji przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych] W celu ustalenia prawa do zasiłku i jego wypłaty Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma prawo do przetwarzania danych i informacji niezbędnych do ustalenia prawa do zasiłków, ich wysokości, podstawy wymiaru oraz do ich wypłaty.

Art. 61a. [Przetwarzanie danych i informacji przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych] 1. W celu ustalenia prawa do zasiłku i jego wypłaty Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma prawo do przetwarzania danych i informacji niezbędnych do ustalenia prawa do zasiłków, ich wysokości, podstawy wymiaru oraz do ich wypłaty. 2. Zakład Ubezpieczeń Społecznych może pozyskiwać dane i informacje, o których mowa w ust. 1, od ubezpieczonych, płatników składek, organizacji społecznych oraz innych podmiotów i osób, które są w posiadaniu tych danych i informacji, a wymienione osoby i podmioty są obowiązane je udostępnić na wniosek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Jak obecnie wygląda kontrola ZUS w zakresie weryfikacji prawa do zasiłku?

Zgodnie z art. 17 ustawy zasiłkowej, jeżeli osoba pobierająca zasiłek w tym czasie wykonuje pracę zarobkową lub wykorzystuje zwolnienie w sposób niezgodny z jego przeznaczeniem, traci prawo do zasiłku za cały okres tego zwolnienia. ZUS może dokonać takich ustaleń nawet po wielu latach po pobraniu zasiłku. Wówczas wydaje decyzję o pobraniu świadczenia nienależnego i obliguje ubezpieczonego do zwrotu zasiłku wraz z odsetkami.

Przyjmuje się, że sporadyczna, wymuszona okolicznościami aktywność zawodowa może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego. W innej sytuacji ubezpieczony, który wykonuje pracę zarobkową, traci prawo do zasiłku jeśli wykonywana praca jest niezgodna z celem zwolnienia lekarskiego i skutkuje wydłużeniem okresu niezdolności do pracy.

PRZYKŁAD 1

Pani Joanna prowadzi zakład fryzjerski. W okresie od dnia 10 lutego do dnia 27 lutego, przebywa na zwolnieniu lekarskim. W dniu 27 lutego, poprawił się jej stan zdrowia i otworzyła salon, przyjmując 2 klientów. Świadczenie pracy nawet w ostatnim dniu zwolnienia lekarskiego, pozbawia Panią Joannę prawa do zasiłku za cały okres, tj. od dnia 10 lutego do dnia 27 lutego.  

ZUS może pozbawić również prawa do zasiłku, jeśli ubezpieczony przebywając na zwolnieniu zachowuje się w sposób  sprzeczny z jego celem. Chodzi o takie sytuacje, kiedy ubezpieczony podejmuje różnego rodzaju aktywności również nie zawodowe, które mogą potencjalnie wydłużyć okres niezdolności do pracy. ZUS podczas analizy, czy nasze zachowanie przyczyniło się do wydłużenia okresu niezdolności, bierze pod uwagę:

• rodzaj choroby,
• zalecenia lekarskie,
• sytuację osoby ubezpieczonej.  

PRZYKŁAD 2

Pracownik Krzysztof był niezdolny do pracy z powodu problemów z kręgosłupem od dnia 1 lipca do dnia 15 lipca 2020 r. Podczas kontroli ZUS w miejscu zamieszkania okazało się, że Ubezpieczony pływał w basenie wraz z rodziną. Inspektorzy sporządzili protokół opisujący sytuację, w jakiej zastali Ubezpieczonego podczas kontroli. Na tej podstawie Ubezpieczony został pozbawiony zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia. Ubezpieczony odwołał się od decyzji i załączył zalecenia lekarskie z których wynika, że lekarz rekomenduje codzienne pływanie, po czym sąd stwierdził, że Ubezpieczony nie traci prawa do zasiłku.

Należy dodać, że przyjmuje się, iż nie jest nieprawidłowe korzystanie ze zwolnienia lekarskiego, jeśli ubezpieczony:

• przebywał w okresie choroby w innym miejscu niż zamieszkuje, np. u rodziny,
• wykonuje podstawowe czynności niezbędne do zaspokojenia potrzeb życia codziennego, np. idzie do lekarza, robi zakupy,
• ze wskazań lekarskich wynika, że powinien prowadzić umiarkowaną aktywność, np. chodzić na spacery.

Co zmiana uprawnień ZUS oznacza w praktyce?

Wprowadzona zmiana będzie dotyczyć każdego z nas i zapewne postępowania kontrolne będą prowadzone na większą skalę. ZUS będzie mógł każdego z nas zapytać o innego ubezpieczonego, np. naszą fryzjerkę, kosmetyczkę czy księgową, niezależnie od tego czy ta osoba jest naszym pracownikiem, czy tylko korzystamy cyklicznie lub sporadycznie z jej usług. Co więcej, ZUS nie będzie miał obowiązku informowania nas o pismach, które wysłał w celu ustalenia naszego prawa do zasiłku do osób trzecich oraz o odpowiedziach tych podmiotów, czy osób. Zatem nasze prawo do zasiłku może być kwestionowane na podstawie nieprecyzyjnych odpowiedzi lub pomówień osób trzecich, z którymi mamy nienajlepsze relacje. Aktualnie już pracownicy ZUS weryfikują prawo do zasiłku, analizując nasze media społecznościowe, jednak po zmianie będą mogli bez ograniczeń pytać o nas osoby postronne.

PRZYKŁAD 3 – po zmianie uprawnień ZUS

Pracownik Krzysztof z poprzedniego przykładu numer 2, był niezdolny do pracy z powodu problemów z kręgosłupem od dnia 1 lipca do dnia 15 lipca 2020 r. ZUS po zmianie uprawnień, nie musi przeprowadzać kontroli osobiście wystarczy, że wyśle pismo do wszystkich sąsiadów Pana Krzysztofa z żądaniem udzielenia informacji, co Pan Krzysztof robił w okresie od dnia 1 lipca do dnia 15 lipca. ZUS może zapytać, czy sąsiedzi:

– widzieli Pana Krzysztofa jak wychodził z domu?

– w jakich godzinach?

– jak często, w jakich dniach?

– czy według nich wyglądał na chorego?

– czy wykonywał jakiekolwiek prace przy domu?

– czy wychodził z psem?

Na podstawie powyższych informacji, ZUS może ustalić, że Pan Krzysztof wykonywał zwolnienie niezgodnie z jego celem i pozbawić Pana Krzysztofa prawa do zasiłku. ZUS będzie mógł również wezwać sąsiadów na świadków. Zatem wystarczy jedno nieprecyzyjne sformułowanie i ubezpieczony może zostać pozbawiony prawa do zasiłku.

Należy podkreślić, że uprawnienia ZUS w prowadzeniu postępowania wyjaśniającego w sprawie prawa do zasiłku, powinny mieć jakieś granice, które po zmianie będą rażąco przekroczone i liczba kwestionowanych zasiłków z irracjonalnych powodów będzie rosła lawinowo. Kluczowe dla analizy powyższej zmiany jest również, że ustawodawca nie wprowadził możliwości odmowy przekazania żądanych danych przez ZUS, przez podmiot lub osoby, do których ZUS zwróci się z żądaniem udostępnienia danych i informacji.

Należy stwierdzić, że nadanie tak szerokich uprawnień ZUS, jest sprzeczne z art. 6 ust. 3 RODO, który stanowi, że  przetwarzania danych musi mieć podstawę prawną oraz musi być ono niezbędne do wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym lub w ramach sprawowania władzy publicznej powierzonej administratorowi. Bez wątpienia, ZUS może ustalić prawo do zasiłku na podstawie aktualnie posiadanych kompetencji, więc nie można przyjąć, że nadanie powyższych uprawnień ZUS jest niezbędne do ustalenia prawa do zasiłku. Jest to niezgodne z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (ue) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r., w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/we (ogólne rozporządzenie o ochronie danych).