Blog

Nowelizacja ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wprowadza niebezpieczne zmiany w zakresie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Zmiana spowoduje, że ZUS będzie mógł dochodzić zwrotu świadczeń bezpośrednio od płatnika składek i innego podmiotu, który przyczyni się do pobrania nienależnego świadczenia i to za cały okres, za który zostały wypłacone świadczenia. Wprowadza to duże ryzyko i kolejne obciążenia dla płatników składek, ponieważ takie świadczenia będą musieli zwrócić razem z odsetkami. Zmiana weszła w życie z dniem 18 września 2021 r.

Co to jest świadczenie nienależne?

Warto przypomnieć, że świadczeniem nienależnym według ustawy są:

• świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania,
• świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia,
• świadczenia z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, co do których stwierdzono, że w okresie ich pobierania świadczeniobiorca wykonywał w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.

Co się zmieni?

Zmiana, o której mowa dotyczy art. 84 ust. 6 ustawy systemowej, nakłada na płatnika składek lub inny podmiot, przykładowo lekarza, obowiązek zwrotu świadczeń za cały ich okres, jeżeli wypłacenie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość. Przed zmianą, płatnik składek również był zobowiązany do zwrotu świadczeń w powyższych sytuacjach, lecz nie przez cały okres świadczenia. Na pierwszy rzut oka ta niepozorna zmiana niesie ze sobą duże konsekwencje dla płatników składek. Po zmianach, odpowiedzialność płatnika składek stała się nieograniczona czasowo, ponieważ w tej sytuacji nie będzie miał zastosowania art. 84 ust. 3 i ust. 7a ustawy systemowej, a właśnie te przepisy zawierają ograniczenie czasowe w żądaniu ZUS do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznego za okres do 3 lat liczonych do ostatniej wypłaty, a co więcej do wydania decyzji ustalającej nienależne świadczenia w terminie nieprzekraczającym 5 lat od ostatniego dnia okresu, za który pobrano nienależne świadczenie. Przykładowo, ZUS nie mógł żądać zwrotu zasiłku chorobowego za 4 lata od jego wypłaty. Natomiast po wejściu w życie zmian, przepisy te nie będą miały zastosowania, co oznacza, że ZUS będzie mógł żądać zwrotu świadczeń od płatnika składek w każdym czasie.

PRZYKŁAD

Spółka wypłacając zasiłek chorobowy Pani Ewie, do podstawy wymiaru zasiłku uwzględniła wynagrodzenie z ostatnich 12 miesięcy oraz premię celową, która była zależna od wyniku całego zespołu pracowników. ZUS wydał decyzję, w której uznał, że premia nie powinna być wliczana do podstawy wymiaru zasiłku, przez co wypłacone zasiłki Pani Ewie były zawyżone. Spółka przegrała spór w sądzie i ZUS żąda bezpośrednio od pracodawcy zwrotu nienależnie pobranego zasiłku wraz z odsetkami za cały okres zasiłku.

Należy zaznaczyć, że możliwość żądania zwrotu takich świadczeń bezpośrednio od płatnika, z pominięciem świadczeniobiorcy jest możliwa od dłuższego czasu. Sam Sąd Najwyższy dopuścił taką praktykę w uchwale z dnia 11 grudnia 2019 r., o sygnaturze akt: III UZP 7/19, w której przyjął, że ZUS może wybrać płatnika składek jako podmiot zobowiązany do zwrotu świadczenia pobranego nienależnie przez świadczeniobiorcę. Tak więc nowelizacja ugruntowuje stosowaną od wielu lat praktykę ZUS, w której nierzadko organ żądał zwrotu świadczeń bezpośrednio od płatnika składek, jeszcze przed osobą, która faktycznie te świadczenia pobrała. Co więcej, ZUS oprócz zwrotu nienależnie pobranego świadczenia może domagać się również odsetek, co w rezultacie przekłada się na wyższe kwoty do zwrotu dla płatnika składek.

W celu uchylenia się od obowiązku zwrotu świadczeń, płatnik składek będzie musiał wykazać brak winy w wypłaceniu nienależnych świadczeń, przykładowo, poprzez wykazanie, że to świadczeniobiorca celowo przekazał nieprawdziwe dane.

Jak ZUS będzie dochodził zwrotu zasiłku (świadczenia nienależnego)?

ZUS w pierwszej kolejności rozpocznie postępowanie wyjaśniające, w którym może zobowiązać płatnika składek (pracodawcę, zleceniodawcę) i ubezpieczonego do złożenia wyjaśnień. Po zakończeniu postępowania, zawiadomi strony o możliwości zapoznania się z dokumentami w sprawie przed wydaniem decyzji. Następnie wyda decyzję na strony postępowania i zobowiąże je do zwrotu kwoty nienależnie pobranej. Od takiej decyzji ZUS, stronom będzie przysługiwało odwołanie do sądu rejonowego w terminie miesiąca od doręczenia decyzji o zwrocie świadczenia nienależnego.

Autor: Karolina Kiecana – prawnik specjalizujący się w sprawach ZUS