Blog

Umowy o dzieło są zawsze tematem zainteresowań ZUS-u, który ma uprawnienia, aby weryfikować, czy umowa zawarta przez firmę ma cechy umowy o dzieło. Jeśli ZUS uzna, że tak nie jest wyda decyzję w które uznana umowę o dzieło za zlecenie i nakaże odprowadzić składki ZUS.
W ostatnich latach sądy w większości przypadków przyznają racje ZUS. Jak kształtuje się bieżące orzecznictwo? Kiedy ZUS nie miał racji przyjmując, że umowa zawarta to umowa zlecenie? – Dowiesz się z naszego artykułu.

Kiedy umowa o dzieło może być podważona przez ZUS?

Umowa o dzieło została uregulowana w kodeksie cywilnym i przedmiotem tej umowy
jest wykonanie oznaczonego dzieła. Tym dziełem jest określony rezultat, który w pewnym momencie jest ustalony – np. upieczenie tortu ślubnego na wesele, wykonanie mebli, zagranie koncertu
na skrzypcach, uszycie garnituru na miarę. Wspólna cecha tych zadań to osiągnięcie skutku,
który został umówiony między stronami. Dlatego wykonanie umowy o dzieło zależy od tego,
czy przyjmujący zamówienie osiągnie ten efekt. Już na etapie zawierania umowy powinno
się określić, co jest rezultatem umowy o dzieło, jakie ma mieć cechy. Dla określenia,
czy wykonano umowę o dzieło nie ma znaczenia, czy ktoś się starał, ile godzin zajęło mu przygotowywanie przedmiotu umowy, lecz sam fakt, że np. przygotowano taki tort weselny, jaki ustalono (np. trzypiętrowy, z kremem śmietankowym i inicjałami młodej pary na wierzchu).

Stąd wynika główna różnica między umową o dzieło a umową zlecenie. Przy umowie zlecenie istotne jest staranne działanie zleceniobiorcy, a nie to, czy uda mu się osiągnąć zamierzony cel.
To znaczy, że jeśli zleceniobiorca działał rzetelnie, a mimo to nie udało mu się wykonać zadania,
to i tak należy mu się wynagrodzenie, gdyż uznaje się, że wykonał umowę dzięki samemu starannemu działaniu.

Dlatego można powiedzieć, że przy umowie zlecenie to zleceniodawca przyjmuje na siebie ryzyko konieczności zapłaty wynagrodzenia mimo tego, że czegoś nie zrobiono. Przy umowie o dzieło to na przyjmującym zamówienie spoczywa ryzyko, a nie na zamawiającym.

Cechami umowy o dzieło są też pewność rezultatu (jeśli przyjmujący zamówienie będzie działał właściwie, to uda się wykonać dzieło) i możliwość sprawdzenia, czy występują wady fizyczne dzieła (np. drzwiczki komody nie stykają się przy próbie zamknięcia).

Przy ocenie, czy mamy do czynienia z umową o dzieło, czy z umową zlecenie (umową
o świadczenie usług) ZUS i sądy skupiają się głównie na tym, czy zadanie/zadania osoby wykonującej przedmiot umowy mają cechy dzieła.

Dlaczego ZUS interesuje się umowami  o dzieło i wszczyna kontrolę?

ZUS kontroluje umowy cywilnoprawne, gdyż umowa zlecenie i umowa o świadczenie usług podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (emerytalne, rentowe, wypadkowe
i zdrowotne, a ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne), co oznacza, że ZUS pobierze składki z wynagrodzenia należnego zleceniobiorcy. Wyjątkiem są uczniowie i studenci, którzy
nie ukończyli 26 lat – dla nich stawka brutto jest równa stawce netto, bo nie pobiera się od nich składek ZUS. Natomiast umowa o dzieło nie jest tytułem do ubezpieczeń społecznych ani ubezpieczenia zdrowotnego. Dlatego właśnie jest w gestii zainteresowań ZUS-u. Zakwestionowanie umowy
o dzieło przez ZUS umożliwia ustalenie przez organ tzw. przypisu składek na ubezpieczenia społeczne.

Warto wspomnieć, że o zaklasyfikowaniu danej umowy jako zlecenia albo umowy o dzieło
nie decyduje nazwa umowy, ani jej treść czyli tzw. brzmienie umowy, a sam fakt w jaki sposób
była ona wykonywana. Nie można skutecznie obronić się przed ZUS-em, powołując się na tytuł umowy – lepiej będzie skupić się na obowiązkach stron umowy, postanowieniach zawartych w dalszej części umowy. Jeśli czynności wykonywane są powtarzalne, są częścią większego procesu,
to najprawdopodobniej umowa o dzieło będzie zakwestionowana przez ZUS. W umowie o dzieło należy opisać, jakiego rezultatu oczekuje się od wykonawcy dzieła, a w umowie zlecenie wymienić zadania zleceniodawcy. Przy zleceniu te zadania nie prowadzą do osiągnięcia wyniku, który można by było zakwalifikować jako samoistny wytwór mający cechy niepowtarzalności. Jednak nie zawsze postanowienia umowne w przykładowych sprawach ujętych w tabeli działały na korzyść płatnika składek.

Umowa o dzieło w orzecznictwie sądów

Przedmiot umowy	Sygnatura wyroku	Rozstrzygnięcie sądu	Czy ZUS miał rację kwestionując umowę o dzieło ?
Wykonanie tymczasowego ogrodzenia placu budowy, wykonanie docelowego ogrodzenia, fundamentu pod zbiornik, roboty rozbiórkowe stropu; oczyszczenie terenu z odpadów po wykarczowaniu.	III AUa161/21 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie	Zdaniem Sądu Apelacyjnego wszystkie powyższe okoliczności przesądzają o braku możliwości zakwalifikowania spornych umów, z uwagi na ich treść oraz rodzaj i sposób wykonywanych czynności, jako umów o dzieło. Wytwory prac poszczególnych pracowników, nie stanowiły samodzielnego bytu, miały przemijający charakter, stanowiły tylko część większej całości. Niemożliwym było również dokonanie sprawdzenia jakości i właściwości wykonania dzieła, gdyż przy zawieraniu umów nie podano informacji w zakresie wymogów, jakim dzieło powinno sprostać. W konsekwencji należało uznać, że stosunek cywilnoprawny nie miał cech umowy o dzieło, lecz w istocie były to umowy o świadczenie usług.	Tak
Wykonanie utworów – programu koncertu karnawałowego, podczas którego wykonawca wystąpi w charakterze artysty doangażo-wanego oraz przekazanie praw do artystycznego wykonania.	VIII U 1912/20  Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi	Zawarte umowy kładły nacisk nie na pożądany efekt pracy osoby je wykonującej, lecz na to, że w określonym czasie miała wykonać konkretne prace – uczestniczyć w próbach celem należytego przygotowania utworu i wykonać go zgodnie z oczekiwaniami i wizją artystyczną. To zaś sprowadza się do wniosku, że celem zawartej umowy były ogólnie pojęte czynności wokalne w czasie koncertu, a nie określony rezultat tych czynności.	Tak
Organizowanie sprawnego przyjmowania części oraz detali, prowadzenie w systemie komputerowym szczegółowych, indywidualnych stanów na detale posiadane w magazynie i rejestrowanie w nim wszelkich przychodów i rozchodów dotyczących detali oraz części, zabezpieczenie posiadanych w magazynie detali i części przed korozją i zapewnienie właściwego ich składowania na półkach i regałach.	VII U 47/21 Wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie	Szereg kolejnych czynności, które składają się na zorganizowany cykl produkcyjny nawet, gdy prowadzi do wymiernego efektu, nie może być rozumiany, jako jednorazowy rezultat i kwalifikowany, jako realizacja umowy o dzieło. W tym sensie nie może istnieć ciąg tzw. małych dzieł składających się na końcowy efekt, za który odpowiedzialność przyjmuje zlecający pracę. Tego rodzaju czynności są charaktery-styczne dla umowy o świadczenie usług, którą definiuje obowiązek starannego działania – starannego i cyklicznego wykonywania umówionych czynności.	Tak
Przygotowanie koncepcji planu programu konferencji, sformuło-wanie zaproszenia dla gości, przedstawienie tychże gości w postaci publicznego wystąpienia	VIII U 55/21 Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi	Przy umowie o dzieło chodzi o coś więcej, o osiągnięcie określonego rezultatu, niezależnie od rodzaju i intensywności świadczonej w tym celu pracy i staranności. Odpowiedzialność przyjmującego zamówienie, w wypadku nieosiągnięcia celu umowy, jest więc odpowiedzialnością za nieosiągnięcie określonego rezultatu, a nie za brak należytej staranności. Przedmiotem umowy o dzieło, w ujęciu kodeksu cywilnego, jest więc przyszły, z góry określony, samoistny, materialny lub niematerialny, lecz obiektywnie osiągalny i w danych warunkach pewny rezultat pracy i umiejętności przyjmującego zamówienie, którego charakter nie wyklucza możliwości zastosowania przepisów o rękojmi za wady.	Tak
Przygotowanie dokumentacji do odbiorów instalacji solarnych w ramach realizacji przetargu. Wykonanie ankiet związanych z instalacją korektorów słonecznych.	VIII U2706/20 Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi	Czynności podlegające ocenie w niniejszym postępowaniu były realizowane w ramach umowy starannego działania, mającej charakter umowy zlecenia (umowy o świadczenie usług). Treścią zobowiązania zainteresowanych nie był konkretny wynik odpowiadający pewnym z góry ustalonym warunkom, lecz wykony-wanie określonych czynności wynikających z realizowanych przez płatnika usług.	Tak
Dystrybucja w określonych miastach plakatów reklamowych z ofertą	IV U 449/20 Wyrok Sądu Okręgowego w Elblągu	W praktyce więc to rodzaj zadania, które trzeba zrealizować, powinien decydować o wybraniu odpowiedniego stosunku cywilnoprawnego. Większość zadań może stanowić przedmiot obu umów, dlatego ważne jest, by jak najjaśniej, szczegółowo i wyczerpująco zdefiniować przedmiot umowy, wraz ze wskazaniem zakresu obowiązków w ramach danej czynności (w przypadku umowy zlecenia), bądź z wyszczególnieniem cech określonego dobra (w przypadku umowy o dzieło). Od ubezpieczonego wymagano starannego wykonania określonej liczby powtarzalnych czynności, co oznacza, że w spornych umowach efekt nie może być uznany za dzieło stanowiące konkretny, indywidualnie oznaczony rezultat, który zamawiający chce osiągnąć.	Tak
Opracowywanie i przeprowadzenie wykładów z języka angielskiego dla wskazanej przez zamawiającego grupy słuchaczy.	VIII U2292/18  Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi	Badając sporną umowę sąd zważył, że zainteresowani nie mieli pełnej samodzielności (charakterystycznej dla umowy o dzieło), co do zakresu i sposobu wykonania czynności, zgodnie z literalnym brzmieniem postanowień umownych: przedmiot umowy jest wykonywany w formie ramowego programu dostarczonego przez Zamawiającego.	Tak
Pranie odzieży osobistej pacjentów, mycie i dezynfekcja pomieszczeń	III U 642/13 Wyrok Sądu Okręgowego w Łomży	Oczywiście oczekuje się, że każda praca, zakładając racjonalność działania, ma doprowadzić do zamierzonego efektu. Jednakże w umowie o dzieło (nie dotyczącej wytworów intelektualnych) tenże rezultat musi, w sposób wyraźny, dać się wyodrębnić z przestrzeni fizycznej, musi uzyskać w pewien sposób samodzielny byt. Powinno to być „dzieło” w rozumieniu art. 627 k.c. Tymczasem zakres tego słowa, w ujęciu wyznaczonym przez tradycję prawną – nie obejmuje wykonanego prania, umytej podłogi, czy też posprzątanego pomieszczenia.  W konsekwencji, gdyby nawet strony określiły w umowach, że chodzi o efekt w postaci „uprania”, a nie „prania”, „umycia”, a nie „mycia” itd., nie byłoby to dzieło. Przedmiot umowy o dzieło jest bowiem wytworem, który w momencie zawierania umowy nie istnieje, jednak jest w niej z góry przewidziany i określony w sposób umożliwiający jego późniejszą weryfikację (w szczególności przy użyciu jednostek metrycznych, przez porównanie z istniejącym wzorem, z wykorzystaniem planów, rysunków lub też przez opis). Określenie to musi być na tyle precyzyjne, aby nie było wątpliwości, o jakie dzieło chodzi.	Tak
Przygotowanie scenariuszy wypowiedzi odnoszących się do koncertów i recitali odbywających się w sali oraz ich wykonawców	IIGSK2601/21 Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego	Umowa, w której strona zobowiązuje się do udziału w konkretnym spektaklu artystycznym za wynagrodzeniem, ma cechy umowy o dzieło, a nie umowy zlecenia, gdyż treścią zobowiązania wykonawcy nie jest samo podjęcie i wykonywanie określonych czynności, lecz oznaczony w umowie ich wynik w postaci wystawienia widowiska odpowiadającego pewnym z góry ustalonym warunkom.	Nie
Wykonanie recenzji w postępowaniu habilitacyjnym dr. P.P. Sporządzenie opinii w sprawie nadania bądź odmowy nadania stopnia doktora habilitowanego dr. P.P.	IIGSK2216/21 Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego	Sporządzenie recenzji dorobku naukowego na potrzeby postępowań w sprawie nadania stopni i tytułu naukowego jest dziełem w rozumieniu przepisów u.ś.o.z. Zatem osoba sporządzająca takie dzieło nie podlega ubezpieczeniu zdrowotnemu w ramach umowy o świadczenie usług.	Nie
Montaż określonej liczby kompletów lampek w girlandach i choinkach. Treść umów była krótka i lakoniczna.	IV U 1577/15 Wyrok Sądu Okręgowego w Częstochowie	Projekty były autorskim dziełem zainteresowanych. Po zaakceptowaniu projektów podpisane zostały z nimi umowy. Mając na uwadze powyższe niewykluczonym jest, iż możliwość zakwalifikowania tej umowy także jako umowy zlecenia biorąc pod uwagę masowy charakter wykonywanych, według ustalonego wzoru, choinek i girland. Zgodną wolą stron było zawarcie umowy o dzieło, a nie zlecenia. Wykonawca dekorował bowiem choinki i girlandy w oparciu o wcześniej przygotowany przez siebie autorski projekt. Powyższe nie wyklucza jednak możliwości zaliczenia tej umowy także do umów zlecenia biorąc pod uwagę następnie masową produkcję choinek i girland określonego wzoru.	Nie

Od kilku lat ZUS coraz częściej wszczyna kontrole, żeby podważyć umowy o dzieło. ZUS chce udowodnić firmom i zatrudnionym, że powinni byli zawrzeć umowę zlecenie lub umowę
o świadczenie usług, gdyż treść czyjejś umowy, cechy obowiązków nie pasują do kodeksowego rozumienia umowy o dzieło. W ostatnich latach miało to wpływ na zmiany w orzecznictwie przy sporach dotyczących umów o dzieło. Jak jednak widzimy na przykładzie wyroku Sądu Okręgowego
w Częstochowie o sygnaturze akt: IV U 1577/15 (ostatni w tabelce), ważne jest odpowiednie skonstruowanie umowy, by zabezpieczyć się na przyszłość. Nie bagatelizujmy postanowień umownych – w razie kontroli ZUS jednym z dowodów będą ustalenia stron zawarte w umowie.

Podstawa prawna:

– art. 627 – 646, art. 734 – 751 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny – t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.

– ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 423 ze zm.

– ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych – t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1285 ze zm.

Autor: Monika Włos